The Condemnation of Phyletism/Ethnophyletism at the 1872 Council of Constantinople: Critical Notes
DOI:
https://doi.org/10.31802/GB.2023.50.3.012Keywords:
conciliar ecclesiology, heresy, schism, Patriarchate of Constantinople, Bulgarian Exarchate, Russian World, ethnophyletism, 1872 Council of ConstantinopleAbstract
With in the trend of American and, more generally, Western geopolitics some attempt to present the concept of the Russian World as extremely aggressive and even as essentially identical to the so-called heresy of ethnophyletism. This article, firstly, attempts to systematize and summarize many of these unfair accusations. Secondly, it gives an overview of the acts of the 1872 Holy and Great Council which condemned the so-called «phyletism» or «tribal division», which were the accusations against the supporters of the Bulgarian Exarchate created in 1870. The Conclusion of the Council Commission and the Oros of the 1872 Council set out an ecclesiology that does not fully correspond to the teaching of the Orthodox Church, but has become part of the basis for the modern ideology of the primacy of honor and power of the Patriarch of Constantinople. A new commented translation of the Oros aims to more precisely reveal the extent to which the Patriarchate of Constantinople itself was responsible for the tragic division of 1872.
Downloads
References
Alexius Aristenus. Scholia in canones Basilii Magni // Alexios Aristenos: Kommentar zur Synopsis canonum / hrsg. L. Burgmann, K. Maksimovič, E. S. Papagianni, S. Troianos. Berlin; Boston: De Gruyter, 2019. (FBR. N. F.; Bd. 1). S. 215–242.
Леонтьев К. Еще о греко-болгарской распре // Леонтьев К. Полное собрание сочинений и писем. Т. 7. Кн. 1. Публицистика 1862–1879 гг. Санкт-Петербург, 2005. С. 284.
Analecta hymnica graeca. Canones Julii. 11, canon XVII (1). In sanctam Euphemiam martyrem et in definitionem fidei Chalcedonensem // Analecta hymnica graeca e codicibus eruta Italiae inferioris / ed. A. Acconcia Longo, G. Schirò. Vol. 11. Roma: Istituto di studi bizantini e neoellenici. Università di Roma, 1978. P. 184–209.
Athanasius Alexandrinus. De decretis Nicaenae synodi // Athanasius Werke / hrsg. H. G. Opitz. Bd. 2.1. Lieferung 3. Berlin; Leipzig: De Gruyter, 1935. S. 1–45.
Concilium Constantinopolitanum (a. 1872) // Stavrou M. The Great Councils of the Orthodox Churches. From Constantinople 861 to Constantinople 1872. Turnhout: Brepols, 2016. (CCCOGD; vol. 4/1). P. 371–373.
Dositheus II Hierosolymarum Patriarcha (vel Dositheus Notaras). Δωδεκάβιβλος Δοσιθέου Αʹ— Βʹ [libri 1–2] // Δοσιθέου Πατριάρχου Ἱεροσολύμων Ἱστορία περὶ τῶν ἐν Ἰεροσολύμοις Πατριαρχευσάντων, ἄλλως καλουμένη Δωδεκάβιβλος Δοσιθέου: ἐν Ϛʹ τ. / ἔκδ. Ἐ. Δεληδέμος. Τ. Αʹ. Θεσσαλονίκη: Ἐκδοτικός Οἶκος Βασ. Ρηγοπούλου, 1982. Σ. 35–519.
Nicolaus I Mysticus. Opuscula diversa // Nicolai I Patriarchae Constantinopolitani opuscula diversa / ed. L. G. Westerink. Washington (D. C.): Dumbarton Oaks, 1981. (CFHB SW; vol. 20). P. 2–139.
Ἄνθιμος κτλ. Ἐγκύκλιος Α´ πρὸς τοὺς ἀρχιερεὶς τοῦ θρόνου // ῎Εγγραφα πατριαρχικὰ καὶ συνοδικὰ περὶ τοῦ Βουλγαρικοῦ ζητήματος (1852–1873) / ἔκδ. Μ. Ἰ. Γεδεών. Κωνσταντινούπολις: Ἐκ τοῦ Πατριαρχικοῦ Τυπογραφείου, 1908. Σ. 433–435.
Ἄνθιμος κτλ. Ἐγκύκλιος Β´ πρὸς τοὺς ὀρθοδόξους τῆς Κωνσταντινουπόλεως // ῎Εγγραφα πατριαρχικὰ καὶ συνοδικὰ περὶ τοῦ Βουλγαρικοῦ ζητήματος (1852–1873) / ἔκδ. Μ. Ἰ. Γεδεών. Κωνσταντινούπολις: Ἐκ τοῦ Πατριαρχικοῦ Τυπογραφείου, 1908.
Ἄνθιμος Πατριάρχης καὶ ἄλλοι [Ἐπιστολή] // ῎Εγγραφα πατριαρχικὰ καὶ συνοδικὰ περὶ τοῦ Βουλγαρικοῦ ζητήματος (1852–1873) / ἔκδ. Μ. Ἰ. Γεδεών. Κωνσταντινούπολις: Ἐκ τοῦ Πατριαρχικοῦ Τυπογραφείου, 1908. Σ. 377–381.
Δ´ Ἐκκλησίας Ρωσσίας // ῎Εγγραφα πατριαρχικὰ καὶ συνοδικὰ περὶ τοῦ Βουλγαρικοῦ ζητήματος (1852–1873). / ἔκδ. Μ. Ἰ. Γεδεών. Κωνσταντινούπολις: Ἐκ τοῦ Πατριαρχικοῦ Τυπογραφείου, 1908. Σ. 208–214.
῎Εγγραφα πατριαρχικὰ καὶ συνοδικὰ περὶ τοῦ Βουλγαρικοῦ ζητήματος (1852–1873) / ἔκδ. Μ. Ἰ. Γεδεών. Κωνσταντινούπολις: Ἐκ τοῦ Πατριαρχικοῦ Τυπογραφείου, 1908. [Ἱερόθεος], Βενιαµίν, Γεράσιµος, ἀρχιµανδρίται. Επιστολή αρ. 305. Πατριαρχείο Ιεροσολύµων Τµήµα Αλληλογραφίας [Иерусалимский Патриархат. Отдел переписки] VIII.A. 150 (30
ноября 1872 г.) // Λίτινα Μ. Ε. Εκκλησία και έθνος: Το Πατριαρχείο Ιεροσολύµων απέναντι στο βουλγαρικό ζήτηµα (Βʹ µισό 19ου αιώνα). [∆ιδακτορική διατριβή]. Πανεπιστήµιο Ιωαννίνων. Αθήνα, 2009. Σ. 238–242.
Κώδηξ ἱερὸς περιέχων τὰ πρακτικὰ τῆς Ἁγίας καὶ Μεγάλης Συνόδου τῆς συγκροτηθείσης ἐν Κωνσταντινουπόλει επὶ τοῦ Παναγιωτάτου Οικουµενικοὺ Πατριάρχου κυρίου κυρίου Ἀνθίµου τοῦ Βυζαντίου. [Κωνσταντινούπολις]: Ἐκ τοῦ Πατριαρχικοῦ Τυπογραφείου, ͵αωνʹ [1850].
[Πατριαρχικὴ ἀφήγησις] // Πρακτικὰ τῆς Ἁγίας καὶ Μεγάλης Συνόδου τῆς ἐν Κωνσταντινουπόλει ἐν τῶ Πατριαρχικώ Ναώ τοῦ ἁγίου ἐνδόξου μεγαλομάρτυρος Γεωργίου τοῦ Τροπαιοφόρου περὶ τοῦ ἐκκλησιαστικού βουλγαρικού ζητήματος συγκροτηθείσης ἐν έτει σωτηρίω ͵αωοβ΄ κατὰ μῆνα Αὔγουστον καὶ Σεπτέμβριον. Κωνσταντινούπολις: [Τυπογραφεῖον Ἰ. Ἀ. Βρεττοῦ καὶ Σ.], [1872]. Σ. 7–14.
Πρακτικὰ τῆς Ἁγίας καὶ Μεγάλης Συνόδου τῆς ἐν Κωνσταντινουπόλει ἐν τῶ Πατριαρχικώ Ναώ τοῦ ἁγίου ἐνδόξου μεγαλομάρτυρος Γεωργίου τοῦ Τροπαιοφόρου περὶ τοῦ ἐκκλησιαστικού βουλγαρικού ζητήματος συγκροτηθείσης ἐν έτει σωτηρίω ͵αωοβ΄ κατὰ μῆνα Αὔγουστον καὶ Σεπτέμβριον. Κωνσταντινούπολις: [Τυπογραφεῖον Ἰ. Ἀ. Βρεττοῦ καὶ Σ.], [1872].
Максимов Ю. (2007 г.). Фрагментарный перевод деяний собора 1872 г. [Электронный ресурс]. URL: https://yurij-maximov.livejournal.com/195449.html (дата обращения 11.09.2023).
Архипов С. В. Русско-Константинопольский церковный конфликт 1878–1879 гг. в контексте греко-болгарской схизмы // Текст в культурном, языковом, социальном пространстве: сборник научных статей / отв. редактор В. В. Никульцева. Москва: Московский финансово-юридический университет МФЮА, 2021. С. 65–75.
Балашов Н., прот., Асмус М., свящ., Монахов С. А. Константинопольская Православная Церковь // ПЭ. 2015. Т. 37. С. 193–299.
Великотырновская епархия // ПЭ. 2004. Т. 7. С. 516.
Венедиктов В. Ю. К проблеме этнофилетизма: исторический очерк. Часть III // Studia Humanitatis. 2017. № 1 (PDF-версия). [Электронный ресурс]. URL: https://st-hum.ru/sites/st-hum.ru/files/pdf/venediktov_3.pdf (дата обращения 20.10.2023).
Галушко А. Ю. Греко-болгарский церковный вопрос: интересы России между греками и болгарами // Вестник Московского государственного лингвистического университета. 2015. № 26 (737). С. 38–50.
Герд Л. А. Иоаким II // ПЭ. 2010. T. 23. С. 156–157.
Герд Л. А. Константинопольские Соборы // ПЭ. 2015. Т. 37. С. 299–343.
Делев П. История на племената в Югозападна Тракия през 1 хил. пр. Хр. София: Св. Климент Охридский, 2014.
Дионисий (Шлёнов), игум. Критика чрезмерной икономии Константинопольского Патриархата по отношению к раскольникам, составившим «Православную Церковь Украины» // БВ. 2023. № 2 (49). С. 167–212.
Дионисий (Шлёнов), игум. Кто является главой Церкви? К вопросу о теории первенства // БВ. 2023. № 1 (48). С. 127–168.
Лапидус И., свящ. Некоторые канонические аспекты действий Патриарха Константинопольского Варфоломея (Архондониса) на Украине на рубеже 2018–2019 годов // БВ. 2021. № 3 (34). С. 218–246.
Леонтьев К. Еще о греко-болгарской распре // Леонтьев К. Полное собрание сочинений и писем. Т. 7. Кн. 1. Публицистика 1862–1879 гг. Санкт-Петербург: Владимир Даль, 2005. С. 272–297.
Лисовой Н. Н., Панченко К. А., Смирнова И. Ю. Иерофей // ПЭ. 2009. Т. 21. С. 380–383.
Лисовой Н. Н., Смирнова И. Ю. Кирилл II // ПЭ. 2014. Т. 34. С. 574–579.
Лозанов И. Кабиле през късноелинистическата и римската епоха: проблеми на селищното развитие (II в. пр. Хр.— IV в. сл. Хр.) // IV Международен симпозиум. Поселищен
живот в Тракия. 9–11 ноембри 2005. Сборник доклади / ред. И. Илиев. Ямбол: Изд. «Я», 2006. С. 145–176.
О. В. Л., Близнюк С. В., Э. П. А., Лосева О. В. Кипрская православная церковь // ПЭ. 2014. Т. 34. С. 8–59.
Окружное послание. [Электронный ресурс]. URL: https://www.holycouncil.org/encyclicalholy-council_ru (дата обращения 20.10.2023).
Петрунина О. Е. Софроний IV // ПЭ. 2022. Т. 65. С. 317–319.
Постанови Архієрейського Собору від 24 травня 2022 р. (29 травня 2022 р.). [Электронный ресурс]. URL: https://www.pomisna.info/uk/document-post/postanovy-arhiyerejskogosoboru-vid-24-travnya-2022-r/(дата обращения 11.09.2023).
Сильвестр (Стойчев), архиеп. Греко-болгарский раскол в 1872 году: история и каноническая оценка // Труди КДА. 2022. № 37. С. 21–56.
Соколов И. И. Константинопольский патриарх Григорий VI // ХЧ. 1904. № 7. С. 96–111; 1904. № 8. С. 222–237; 1904. № 9. С. 304–319.
Солошенко Д. А. Причины греко-болгарской схизмы 1872–1945 гг. // Актуальные проблемы гуманитарных наук. Труды V Всероссийской научно-практической конференции. Брянск: Историческое сознание, 2019. С. 141–147.
Степанов А. А. Восприятие греко-болгарской церковной распри в российской публицистике 1850–1880-х гг. // Путь в науку. Материалы международной научной конференции молодых учёных исторического факультета ТвГУ / сост., ред. Т. Г. Леонтьева, Ю. В. Степанова. Тверь: ТвГУ, 2022. С. 116–123.
Теплов В. А. Греко-болгарский церковный вопрос по неизданным источникам.
Санкт-Петербург: Тип. В. С. Балашева, 1889.
Тупикин Р. В. Современные российские исследования роли Константинопольского Патриархата в развитии кризиса единства мирового православия // Вопросы теологии. 2022. Т. 4. № 1. С. 110–133.
Фараносов Н. В. «Греко-болгарский вопрос»: участники, факторы, варианты развития // Труды Барнаульской духовной семинарии. 2022. № 10. С. 132–164.
Фол В. Кабиле — тракийският пример за превръщане на свято место в градски центьр // IV Международен симпозиум. Поселищен живот в Тракия. 9–11 ноембри 2005. Сборник доклади / ред. И. Илиев. Ямбол: Изд. «Я», 2006. С. 71–78.
Хевролина В. М. Николай Павлович Игнатьев. Москва: Квадрига, 2009.
Шагимов М. Н. Роль национально-освободительных движений народов Балкан в вопросе независимости Церквей от влияния Константинополя // Труды Белгородской православной духовной семинарии (с миссионерской направленностью). 2023. № 16. С. 336–344.
Eser Ü. Nationalist Schism in the Empire: Tanzimat Reforms and the Establishment of the Bulgarian Exarchate. Istanbul: Libra Kitapcilik ve Yayincilik Ticaret, 2019.
Manoussakis J. P. For the Unity of All: Contributions to the Theological Dialog between East and West. Eugene (Ore.): Cascade Books, 2015.
Papathomas G. D. Le Patriarcat oecuménique de Constantinople, les Églises autocéphales orthodoxes de Chypre et de Grèce et la Politeia monastique du Mont Athos dans l'Europe
unie: in 3 vols (Vol. 1, 2, 3a, 3b). [Thèse de doctorat en Histoire du droit]. Université de Paris 11. Paris, 1994.
Raikin S. T. Nationalism and the Bulgarian Orthodox Church // Religion and Nationalism in Soviet and East European Politics / ed. P. Ramet. Durham (N. C.): Duke University Press, 1989. P. 354–355.
Šljivić D., Živković N. Self Ruled and Self Consecrated Ecclesiastic Schism as a Nation-Building Instrument in the Orthodox Countries of South Eastern Europe // Genealogy. 2020. Vol. 4. Issue 2. No. 52. (PDF-версия). [Электронный ресурс]. URL: https://www.mdpi.com/2313-5778/4/2/52. (дата обращения 11.09.2023).
Ανδρέας (Νανάκης), αρχιμ. Εκκλησία εθνάρχουσα και εθνική. Μέσα από τη σύναξη των πρεσβυτέρων και τον ιερό σύνδεσμο της Εκκλησίας της Ελλάδος (1870–1922). Θεσσαλονίκη: Βάνιας, 2003.
Γεδεών Μ. Ἰ. Αἱ φάσεις τοῦ παρʼ ἡμῖν ἐκκλησιαστικοῦ ζητήματος. Κωνσταντινούπολις: Ἐκ τοῦ Πατριαρχικοῦ Τυπογραφείου, 1910.
Γεδεών Μ. Ι. Πατριαρχικοὶ Πίνακες: Εἰδήσεις ἱστορικαὶ βιογραφικαὶ περὶ τῶν Πατριαρχῶν Κωνσταντινουπόλεως: ἀπὸ Ἀνδρέου τοῦ Πρωτοκλήτου μέχρις Ἰωακεὶμ Γʹ τοῦ ἀπὸ Θεσσαλονίκης (36–1884). Ἐν Κωνσταντινουπόλει: Lorenz & Keil, Σεπτ. 1885 — Οκτ. 1890.
Γρηγόριος (Φραγκάκης), αρχιμ. Περί της θεραπείας του εν Ουκρανία εκκλησιαστικού ζητήματος υπό της Μητρός Εκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως: Το ζήτημα των χειροτονιών. [Εργασία για το μεταπτυχιακό δίπλωμα ειδίκευσης]. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Θεσσαλονίκη, 2022. [Электронный ресурс]. URL: https://ikee.lib.auth.gr/record/342602/files/GRI-2022-37140.pdf (дата обращения 16.05.2023).
Ζορμπάς Κ. «RUSSKIY MIR»… ΕΙΡΗΝΗ ΥΜΙΝ! (24 Μαρτίου 2022). [Электронный ресурс]. URL: https://fosfanariou.gr/index.php/2022/03/24/kostas-zorbas-russkiy-mir/(дата обращения 26.08.2023).
Ιάτρου Γ. Κ. Η θέση του Οικουμενικού Πατριαρχείου στην εκκλησιαστική, την ελληνική και τη διεθνή έννομη τάξη. Αθήνα; Κομοτινή: Εκδόσεις Αντ. Ν. Σακκούλα Ε. Ε., 2010.
Λίτινα Μ. Ε. Εκκλησία και έθνος: Το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων απέναντι στο βουλγαρικό ζήτημα (Βʹ μισό 19ου αιώνα). [Διδακτορική διατριβή]. Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Αθήνα, 2009.
Μπάκας Ἰ. Θ. Ο εθνοφυλετισμός και η καταδίκη του (1 Οκτωβρίου 2013). [Электронный ресурс]. URL: https://enromiosini.gr/arthrografia/ο-εθνοφυλετισμοσ-και-η-καταδικη-του/(дата обращения 26.08.2023).
Ο εθνοφυλετισμός στην Ορθόδοξη Εκκλησία στο επίκεντρο συνεδρίου στη Χάλκη (16 Σεπτεμβρίου 2019). [Электронный ресурс]. URL: https://orthodoxia.info/news/ο-εθνοφυλετισμόςστην-ορθόδοξη-εκκλη/(дата обращения 26.08.2023).
Πανώτης Α. Γιατί ο Εθνοφυλετισμός είναι επικατάρατος στην Εκκλησία (13 Μαρτίου 2020). [Электронный ресурс]. URL: https://fosfanariou.gr/index.php/2020/03/13/blogpost_76-16/(дата обращения 26.08.2023).
Πάτσης Χ. Εθνοφυλετισμός και Εκκλησία (10 Ιουλίου 2018). [Электронный ресурс]. URL: https://www.pemptousia.gr/2018/07/ethnofiletismos-ke-ekklisia/(дата обращения 26.08.2023).
Το Τοπικό Συμβούλιο της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ουκρανίας προς τον Οικουμενικό Πατριάρχη (2 Αυγούστου 2023). [Электронный ресурс]. URL: https://fosfanariou.gr/index.php/2023/08/02/topiko-symboulio-oukranias-pros-ton-ecum-patr/(дата обращения 26.08.2023).
Τσαγκάρης Α. Οι Μείζονες Σύνοδοι του 19ου αιώνα: Οι εθνικές Εκκλησίες των Βαλκανίων στή δίνη των νέων πολιτικών αντιλήψεων: Ιστορική καί νομοκανονική προσέγγιση. Κατερίνη: Επέκταση, 2013. (Νομοκανονική βιβλιοθήκη; τ. 26).
Φειδάς Β., Αγγελόπουλος Α., Καραγεωργούδης Ε. Ο Εθνοφυλετισμός — Πανσλαβισμός της Τσαρικής και Σοβιετικής Ρωσίας (13 Μαΐου 2022). [Электронный ресурс]. URL: https://fosfanariou. gr/index.php/2022/05/13/ethnofyletismos-panslavismos-rosias/(дата обращения 26.08.2023).
Χρυσόστομος (Παπαδόπουλος), ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν και πάσης Ἑλλάδος. Ἱστορία τῆς ἐκκλησίας Ἱεροσολύμων. Ἀθῆναι; [Ἱεροσόλυμα]: Πατριαρχεῖον Ἱεροσολύμων, 2010.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
Categories
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.
