Эпитет свт. Николая θαυματουργός в византийской литературной традиции

Авторы

  • Дионисий (Шленов), игумен Московская духовная академия

DOI:

https://doi.org/10.31802/2658-770X-2019-1-1-19-34

Аннотация

В статье рассматривается история эпитета «Чудотворец» применительно к личности свт. Николая Мирликийского. Исследование всех упоминаний в греческой христианской литературе приводит к выводам об особом распространении этого эпитета во втором тысячелетии. История эпитета в первом тысячелетии характеризуется тем, что чудотворцем с IV в. христианские авторы именовали Христа Спасителя, а затем, и по аналогии с Ним, - избранных святых. Античный термин «чудосовершение» (θαυ - ματοποιία) уступил более сильному по выразительности термину «чудотворение» (θαυ - ματουργία) в период христианской традиции. В конце статьи приводится вывод о том, что христоподражательные черты в литературном образе свт. Николая, раскрытом в поздневизантийской литературе, не случайны.

Скачивания

Данные скачивания пока недоступны.

Биография автора

Дионисий (Шленов), игумен, Московская духовная академия

кандидат богословия, профессор кафедры филологии Московской духовной академии
141300, Сергиев Посад, Троице-Сергиева Лавра, Академия

Библиографические ссылки

АНТИЧНЫЕ ИСТОЧНИКИ

Athenaeus. Deipnosophistae // Athenaei Naucratitae Deipnosophistarum libri XV / hrsg. G. Kaibel. Leipzig: Teubner, 1–2:1887; 3:1890 (repr. 1–2:1965; 3:1966).

Heron. De automatis // Heronis Alexandrini Opera quae supersunt omnia / hrsg. W. Schmidt. Leipzig: Teubner, 1899. Bd. 1. S. 338–452.

Homerus. Ilias // Homeri Ilias / ed. T.W. Allen. Oxford: Clarendon Press, 1931. Vol. 2.3.

Homerus. Odyssea // Homeri Odyssea / ed. P. von der Mühll. Basel: Helbing & Lichtenhahn, 1962.

ГРЕЧЕСКИЕ ХРИСТИАНСКИЕ ИСТОЧНИКИ

Anthemius Gazaeus. Lexicon // Ἀνθίμου Γαζή Λεξικὸν ἑλληνικὸν πρὸς χρῆσιν τῶν περὶ τοὺς παλαιοὺς συγγραφεὶς ἐνασχολουμένων / ἐπιστασίᾳ… Σπυρίδωνος Βλαντή. Ἔκδοσις πρώτη. Ἐν Βενετίᾳ: Τύποις Μιχαὴλ Γλυκὺ τοῦ ἐξ Ἰωαννίνων, 1809–1816.

Nicephorus Callistus Xanthopulus. Miracula metrica sancti Nicolai Myrensis L. 619.

Neophytus Inclusus. Πανηγυρικὴ βίβλος 26:1096–1097 // Πανηγυρική Αʹ. Σ. 493.

Athanasius Alexandrinus. Expositiones in Psalmos // PG. T. 27. Col. 60–545, 548–589.

Basilius Caesariensis. De fide // PG. T. 31. Col. 464–472.

Cyriacus Anconitanus. Epigramma // Zakythinos D. A. Poèmes inédits de Ciriaco d’Ancona // BZ. 1928. Bd. 28. S. 271–272.

Eusebius Caesariensis. Historia ecclesiastica // Eusèbe de Césarée. Histoire ecclésiastique / éd. G. Bardy. 3 vols. Paris: Cerf, 1:1952; 2:1955; 3:1958 (repr. 3:1967). (SC; Vol. 31, 41, 55).

Eusebius Caesariensis. Demonstratio evangelica // Eusebius Werke: Die Demonstratio evangelica / hrsg. I. A. Heikel. Leipzig: Hinrichs, 1913. Bd. 6. (GCS; Bd. 23).

Georgius Pisides. De expeditione Persica // Giorgio di Pisidia. Poemi. I. Panegirici epici / ed. A. Pertusi. Ettal: Buch–Kunstverlag, 1959. P. 84–136. (Studia patristica et Byzantina; vol. 7).

Georgius Syceota. Vita sancti Theodori Syceotae // Vie de Théodore de Sykeôn. Vol. 1 / éd. A.-J. Festugière. Bruxelles: Société des Bollandistes, 1970. (Subsidia hagiographica; Vol. 48). P. 1–161.

Gregorius Acindynus. Epistulae // Letters of Gregory Akindynos / ed. A. Constantinides-Hero. Washington (D.C.): Dumbarton Oaks, 1983. (CFHB. Series Washingtonensis; Vol. 21).

Gregorius Nazianzenus. Carmina moralia // PG. T. 37. Col. 521–968.

Gregorius Nyssenus. Contra Eunomium // Gregorii Nysseni Opera. Vol. 1.1, 2.2 / ed. W. Jaeger. Leiden: Brill, 1960.

Gregoius Nyssenus. De vita Gregorii Thaumaturgi // PG. T. 46. Col. 893–957.

Gregorius Thaumaturgus. In Origenem oratio panegyrica // Grégoire le Thaumaturge. Remerciement à Origène suivi de la lettre d’Origène à Grégoire / éd. H. Crouzel. Paris: Cerf, 1969. P. 94–182. (SС; Vol. 148).

Gregorius Thaumaturgus. Ad Tatianum de anima per capita disputatio [Sp.] // PG. T. 10. Col. 1137–1145.

Hesychius. Commentarius brevis // Supplementum Psalterii Bononiensis. Incerti auctoris explanatio Graeca / ed. V. Jagic. Vindobonae: Holzhausen, 1917.

Joannes Chrysostomus. Expositiones in Psalmos // PG. T. 55. Col. 39–498.

Joannes Chrysostomus. In epistulam i ad Corinthios (homiliae 1–44) // PG. T. 61. Col. 9–382.

Joannes Chrysostomus. In laudem conceptionis sancti Joannis Baptistae [Sp.] (fort. sub auctore Proclo) // PG. T. 50. Col. 787–792.

Joannes Damascenus. Sacra parallela (recensiones secundum alphabeti litteras dispositae, quae tres libros conflant) (fragmenta e cod. Vat. gr. 1236) // PG. T. 95. Col. 1040–1588; PG. T. 96. Col. 9–441.

Joannes Mauropus. Epigrammata // Joannis Euchaitorum Metropolitae quae in codice Vaticano Graeco 676 supersunt / hrsg. P. de Lagarde. Göttingen, 1882 (repr. 1979). (Abhandlungen der Historisch-Philologische Classe der Königlichen Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen; Bd. 28). S. 1–51.

Michael Psellus. Orationes panegyricae // Michaelis Pselli orationes panegyricae / hrsg. G. T. Dennis. Stuttgart: Teubner, 1994.

Michael Psellus. Poemata // Michaelis Pselli poemata / hrsg. L. G. Westerink. Stuttgart: Teubner, 1992.

Neophytus Inclusus. Decem homiliae // Δέκα λόγοι περὶ τοῦ Χριστοῦ ἐντολῶν / ἔκδ. Ἰωάννη Ε. Στεφανή // Ἁγίου Νεοφύτου τοῦ Ἐγκλείστου Συγγράμματα / ἔκδ. Ν. Ζαχαρόπουλος, Δ. Γ. Τσάμης, Κ. Οἰκονόμου, Ἰ Καραβιδόπουλος. Πάφος: Ἱερὰ Βασιλικὴ καὶ Σταυροπηγιακὴ Μονὴ Ἁγίου Νεοφύτου, 1996. Τ. 1. Σ. 35–212.

Neophytus Inclusus. Orationes (e cod. Andrensi Ἁγίας 13) // Λόγοι ἐκ τοῦ κώδικος 13 τῆς Μονῆς Ἁγίας Ἄνδρου / ἔκδ. Κ. Ν. Κονσταντινίδης // Ἁγίου Νεοφύτου τοῦ Ἐγκλείστου Συγγράμματα. Πάφος: Ἱερὰ Βασιλικὴ καὶ Σταυροπηγιακὴ Μονὴ Ἁγίου Νεοφύτου, 2005. Τ. 5. Σ. 269–287.

Nicephorus Callistus Xanthopulus. Miracula metrica sancti Nicolai Myrensis // Ἀνάλεκτα Ἱεροσολυμιτικῆς σταχυολογίας / ἔκδ. Ἀ Παπαδόπουλος-Κεραμεύς. St. Petersburg: Kirschbaum, 1897 (repr. Bruxelles: Culture et Civilisation, 1963). Τ. 4. Σ. 357–366.

Nicolaus Cabasilas. Encomium in sanctum Nicolaum // Νικολάου Καβάσιλα Λόγοι (Γʹ Λόγοι Ἁγιολογικοί) / ἔκδ. Β. Σ. Ψευτογγάς. Θεσσαλονίκη: Ἐκδόσεις Κυρομάνος, 2006. Σ. 137–147.

Philagaphus. Homiliae // Filagato da Cerami Omelie per i vangeli domenicali e le feste di tutto l’anno / ed. G. Rossi Taibbi. Palermo, 1969. P. 1–244. (Istituto Siciliano di Studi Bizantini e Neoellenici. Testi e Monumenti; Vol. 11).

Procopius. Commentarii in Isaiam // PG. T. 87.2. Col. 1817–2717.

Symeon Novus Theologus. Catecheses 1–34 // Syméon le Nouveau Théologien. Catéchèses / éd. B. Krivochéine, J. Paramelle. Paris: Cerf, 1963. (SC; Vol. 96).

Theodorus Studites. Μεγάλη κατήχησις // Theodoros Studites. Μεγάλη κατήχησις / ed. A. Papadopoulos-Kerameus. St. Petersburg: Kirschbaum, 1904.

Theodorus Studites. Epistulae // Theodori Studitae Epistulae / hrsg. G. Fatouros. Berlin: De Gruyter, 1992. (CFHB. Series Berolinensis; Vol. 31).

Theodorus Studites. Iambi de variis argumentis // Jamben auf verschiedene Gegenstaende / hrsg. P. Speck. Berlin: De Gruyter, 1968. S. 109–308. (Supplementa byzantina; Vol. 1).

Theodorus Studites. Sermones Catecheseos Magnae 17 // S. Patris Nostri Theodori Studitae Magnae Catecheseos Sermones / ed. J. Cozza-Luzi. Rome: Bibliotheca Vaticana et Typi Vaticani, 1888–1905. Vol. 1. (Cat. 1–77); Vol. 2. (Cat. 78–111). (Nova Patrum Bibliotheca; Vol. 9/2 (Cat. 1–77), Vol. 10/1 (Cat. 78–111)).

Theophanes Confessor. Chronographia // Theophanis Chronographia / hrsg. C. de Boor. Leipzig: Teubner, 1883 (repr. Hildesheim: Olms, 1963). Bd. 1.

Theophilus. Ad Autolycum // Theophilus of Antioch. Ad Autolycum / ed. R. M. Grant. Oxford: Clarendon Press, 1970.

Vitae et miracula Nicolai Mirensis. Miracula tria // Hagios Nikolaos. Der Heilige Nikolaos in der griechischen Kirche. Texte und Untersuchungen / hrsg. G. Anrich. Berlin: Teubner, 1913. Bd. 1. S. 185–197.

Vitae et miracula Nicolai Mirensis. Vita compilata // Hagios Nikolaos. Der Heilige Nikolaos in der griechischen Kirche. Texte und Untersuchungen / hrsg. G. Anrich. Berlin: Teubner, 1913. Bd. 1. S. 211–233.

Vitae et miracula Nicolai Mirensis. Epitome (e cod. Paris. gr. 1034) // Hagios Nikolaos. Der Heilige Nikolaos in der griechischen Kirche. Texte und Untersuchungen / hrsg. G. Anrich. Berlin: Teubner, 1913. Bd. 1. S. 277–288.

Vitae et miracula Nicolai Mirensis. Miracula singula // Hagios Nikolaos. Der Heilige Nikolaos in der griechischen Kirche. Texte und Untersuchungen / hrsg. G. Anrich. Berlin: Teubner, 1913. Bd. 1. S. 339–371.

Vita et miracula Niconis (e cod. Kutlumus. 210) // Ὁ ἐκ Πόντου ὅσιος Νίκων ὁ Μετανοεῖτε / ἔκδ. Ὀ. Λαμψίδης. Ἀθῆναι, 1982. Σ. 161–240.

ЛАТИНСКИЕ ХРИСТИАНСКИЕ ИСТОЧНИКИ

Anastasius Bibliothecarius. Interpretatio Chronologiae S. Nicephori // PL. T. 129. Col. 525–538.

Anastasius Bibliothecarius. Auctores varii. Collectanea // PL. T. 129. Col. 705–714.

Augustinus Hipponensis. Opus imperfectum contra secundam responsionem Iuliani // PL. T. 45. Col. 1431–1506.

Haymo Halberstatensis. Historiae sacrae epitome // PL. T. 118. Col. 817–874.

Hieronymus Stridonensis. Epistulae // PL. T. 22. Col. 325–1224. Leo Magnus. Epistula ad Flavianum // PL. T. 62. Col. 503–508B. Notkerus Balbulus. Martyrologium // PL. T. 131. Col. 1025–1164.

ЛИТЕРАТУРА

Bloch R., Momigliano A. Portenti e prodigi // Enciclopedia delle religioni. Religioni del Mediterraneo e del vicino oriente antico / diretta da M. Eliade. Milano: Jaca Book, 2002. Vol. 11. P. 459–464.

Camelli G. Lessico etimologico-practico della lingua greca. Firenze: Felice de Monier, 1939.

Monaci Castagno A. Charisms // Encyclopedia of the Early Church / ed. A. di Berardino. Cambridge: James Clarke & Co, 1992. P. 160.

Chantraine P. Dictionnaire étymologique grec. Paris: Editions Klincksieck, 1968.

Giordani R. Jesus Christ: Iconography // Encyclopedia of the Early Church / ed. A. di Berardino. Cambridge: James Clarke & Co, 1992. P. 435.

Harbert E. Aidan of Lindisfarne // Encyclopedia of the Early Church / ed. A. di Berardino. Cambridge: James Clarke & Co, 1992. P. 18–19.

Lampe G. W. H. A Patristic Greek Lexicon. Oxford; New York: Oxford University Press, 2004.

Liddell H. G., Scott R., Jones H. S. A Greek–English Lexicon. Oxford: Claredon Press, 1961–91996.

Latham N. Miracles // Oxford Companion to Philosophy / ed. T. Honderich. Oxford; New York: Oxford University Press, 1995. P. 581.

Lowe E. J. Time // Oxford Companion to Philosophy / ed. T. Honderich. Oxford; New York: Oxford University Press, 1995. P. 876.

Miracle // Hill D. J., Rauser R. D. Christian Philosophy A–Z. Edinburgh, 2006. P. 120.

Nesselrath H.–G. Εἰσαγωγὴ στην ἀρχαιογνωσία. Τ. Α´. Ἀρχαία Ἑλλάδα. Ἀθήνα, 2003.

Saxer V. Cosmas and Damian // Encyclopedia of the Early Church / ed. A. di Berardino. Cambridge: James Clarke & Co, 1992. P. 203.

Saxer V. Demetrius the martyr // Encyclopedia of the Early Church / ed. A. di Berardino. Cambridge: James Clarke & Co, 1992. P. 225.

Saxer V. Nicholas of Myra // Encyclopedia of the Early Church / ed. A. di Berardino. Cambridge: James Clarke & Co, 1992. P. 596.

Χριστοφιλοπούλου Αἰ. Βυζαντινὴ ἱστορία. Τ. 1. Ἀθῆναι: Βανίας, 1993.

Загрузки

Опубликован

2019-04-15

Как цитировать

Шленов, Д. (2019). Эпитет свт. Николая θαυματουργός в византийской литературной традиции. Метафраст, (1 (1), 19–34. https://doi.org/10.31802/2658-770X-2019-1-1-19-34

Выпуск

Раздел

Исследования

Категории